Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων σε Παραδοσιακά Κελύφη: Κατασκευαστικές λογικές.

Εισαγωγή στις βασικές λογικές της ανώνυμης ‘παραδοσιακής’ λαϊκής αρχιτεκτονικής. Συγκριτική αντιπαραβολή με την έννοια του «μνημείου», προκειμένου να καταδειχτεί τόσο ο ανώνυμος χαρακτήρας της όσο και η αξία της σαν φορέας εμπειρίας, τεχνογνωσίας, ιστορικών συνθηκών και συγκυριών, κοινωνικής οργάνωσης, και του συνολικού αποθέματος του τόπου. Ανάλυση της κτιριοδομικής δραστηριότητας και της συναρτώμενης τεχνογνωσίας σαν μια συλλογική δραστηριότητα και μια κοινή, αλλά άφατη, γνώση.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι να αποσαφηνίσει την διαφορά μεταξύ ‘ανώνυμης’ κτιριοδομίας και μνημείου, προκειμένου να γίνει αντιληπτή η διάσταση της οργανικής εξελικτικής πορείας που χαρακτηρίζει την πρώτη, αλλά και της ιδιότητάς της να αποτελεί όχι ένα ιστορικό και πολιτισμικό ορόσημο αλλά έναν διαρκή φορέα ιστορικής μνήμης. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται η κατανόηση της αξίας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σαν ένα σύνολο ιδιότυπο προς έναν τόπο και έναν λαό (στο οποίο αρμόζει μια διέξοδος προς το μέλλον) και όχι σαν ένα μοναδικό αντικείμενο αξίας (για το οποίο τεκμηριώνεται η διαφύλαξή του στην ‘αυθεντική’ του μορφή).

Λέξεις Κλειδιά

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική, λαϊκή αρχιτεκτονική, ανώνυμη αρχιτεκτονική

Εξειδίκευση του γενικού πλαισίου στους οικισμούς της Ηπειρωτικής Ελλάδας. Σε αυτή την ενότητα εξετάζονται κυρίως οι κατασκευαστικές λογικές και τα μορφολογικά στοιχεία των κατοικιών της ενδοχώρας, διακρίνοντας ανάμεσα σε πεδινές και ορεινές περιοχές. Θα δούμε πώς παράγοντες όπως η μορφολογία του εδάφους, το απόθεμα του τόπου σε υλικά, το κλίμα, αλλά και η κοινωνική οργάνωση του οικισμού, το είδος της οικονομικής δραστηριότητας και η ιστορική συγκυρία διαμορφώνουν τις μορφές και τις κατασκευαστικές λογικές των κτιρίων. Θα εξετάσουμε τα χαρακτηριστικά μορφολογικά στοιχεία (χαγιάτια, σαχνισιά, μεσοδοκούς, επικλινείς στέγες) και τις κατασκευαστικές τους λογικές (πηλός λίθος, ελαφριές ξυλόπηκτες κατασκευές), και θα δούμε πώς όλα τούτα ξεπηδούν μέσα από τις συνθήκες και τους περιορισμούς του τόπου.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι η εξοικείωση με τις κατασκευαστικές λογικές των κτισμάτων της ενδοχώρας, και της ανάδειξης της σχέσης τους με τις συνθήκες του τόπου, την κοινωνική οργάνωση, και την ιστορική συγκυρία. Με το τέλος της ενότητας είναι επιθυμητό να έχει γίνει σαφές πως όλα τούτα αποτελούν ένα οργανικό σύνολο, και εδραιώνουν ένα ερώτημα για το πώς θα μπορούσε κανείς να τοποθετηθεί στο πλαίσιο των σημερινών συνθηκών (ερώτημα που θα διατυπωθεί με μεγαλύτερη σαφήνεια στο τέλος της 3^ης ενότητας).

Λέξεις Κλειδιά

Λαϊκή αρχιτεκτονική, ηπειρωτική Ελλάδα, Αττική, Ήπειρος, Ζαγοροχώρια, Βέροια, χαγιάτι, σαχνισί, μακρινάρι

Εξειδίκευση του γενικού πλαισίου στους οικισμούς της Νησιωτικής Ελλάδας. Σε αυτή την ενότητα εξετάζονται κυρίως οι κατασκευαστικές λογικές και τα μορφολογικά στοιχεία των νησιωτικών οικισμών, εξετάζοντας τον τρόπο με τον οποίο αποτελούν τεκμήρια του τόπου, της ιστορικής και κοινωνικής συγκυρίας και της εξέλιξης μέσα στον χρόνο. Θα εξετάσουμε χαρακτηριστικά μορφολογικά τους στοιχεία και τις κατασκευαστικές τους λογικές, με έμφαση στα στοιχεία που τα ξεχωρίζουν από τα κτίρια του ηπειρωτικού χώρου, και θα δούμε πώς η ένδεια σε υλικά, ή οι εξωγενείς παράγοντες όπως η άμυνα απέναντι σε εξωτερικούς κινδύνους διαμορφώνει τον συνολικό και τον μεμονωμένο χαρακτήρα της κτιριοδομικής πρακτικής.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι να εξετάσει τον νησιωτικό χώρο σε αντιδιαστολή με τον ηπειρωτικό, και ιδίως να αναδείξει τις διαφορές εκείνες επί των παραγόντων που επηρεάζουν την κατασκευαστική λογική (κλίμα, υλικό απόθεμα και μορφολογία του τόπου, κοινωνική οργάνωση, άμυνα και ιστορική συγκυρία) ώστε να γίνει σαφής ο τρόπος με τον οποίο η λαϊκή αρχιτεκτονική αντανακλά το πλαίσιο μέσα στο οποίο εκφέρεται. Στο τέλος της ενότητας θα εξεταστεί εκ νέου το ερώτημα του πώς επαναχρησιμοποιούμε το υφιστάμενο απόθεμα σήμερα, χωρίς ωστόσο να δοθούν τελεσίδικες απαντήσεις.

Λέξεις Κλειδιά

Λαϊκή αρχιτεκτονική, νησιωτική Ελλάδα, δώμα, κλίμα, οικισμός, ιστορική εξέλιξη

Ειδική αναφορά στα πυργόσπιτα στην Μάνη. Παρότι παρόμοιες αμυντικές κατασκευές εμφανίζονται και αλλού στον Ελλαδικό χώρο (π.χ. στην Σαμοθράκη) εδώ οι πύργοι εξετάζονται σαν απόρροια της ιδιότυπης κοινωνικής οργάνωσης της περιοχής που χαρακτηρίζεται από το θεμελιώδες κύτταρο της οικογένειας. Με την ευκαιρία ωστόσο εξετάζονται και ειδικότερα οι τεχνικές απαιτήσεις της λιθοδομής, οι οποίες έχουν σαν αφετηρία τις μεγαλιθικές προϊστορικές κατασκευές της περιοχής και διατυπώνουν μια εξελικτική πορεία που συνδέει την τεχνική με την σπανιότητα ή την διαθεσιμότητα των απαιτούμενων υλικών.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι να παρουσιαστεί η μονάδα κατοικίας σαν μια απ’ ευθείας αντανάκλαση της ιδιαίτερης (και ιδιαίτερα σκληρής) κοινωνικής οργάνωσης της Μάνης. Παρόμοια, εξετάζεται η τεχνική κατασκευής της λιθοδομής, όπως και των συναρτώμενων στοιχείων (πατώματα, πατάρια, κλπ.), μέσα από την κοινωνική και λειτουργική απαίτηση της ανάπτυξης καθ’ ύψος. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται να γίνει αντιληπτό πώς η κατασκευαστική λογική αποτελεί μια απ’ ευθείας απεικόνιση μιας ευρύτερης, όσο και συνολικής εικόνας μέσα από την οποία ξεπηδά το κτίριο.

Λέξεις Κλειδιά

Μάνη, πύργοι, λιθοδομή, πυργόσπιτα, μονοκύτταρη οικογένεια.

Εισαγωγή στις βασικές λογικές της Νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Ο Νεοκλασικισμός ιδωμένος μέσα από το κοινωνικό και εννοιολογικό πλαίσιο της εποχής της απελευθέρωσης. Από το ιστορικό στυλ στην λαϊκή παραγωγή – επώνυμη και ανώνυμη αρχιτεκτονική. Βασικές μορφολογικές κατευθύνσεις, οικοδομική τεχνολογία και βασικοί δομικοί φορείς στην πρώιμη και ύστερη φάση του νεοκλασικισμού

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι μια πρώτη γνωριμία με τον Νεοκλασικισμό, ο οποίος εκφράστηκε τόσο σαν ένα επίσημο και επώνυμο στυλ, όσο και αφομοιώθηκε από τους ανώνυμους τεχνίτες και γνώρισε μια πρωτοφανή διασπορά τόσο στην Αθήνα όσο και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Θα εξετάσουμε το εννοιολογικό φορτίο του Νεοκλασικισμού, θα επισημάνουμε την διάκριση μεταξύ πρώιμου και ύστερου νεοκλασικισμού, και θα κλείσουμε κάνοντας μια επισκόπηση των βασικών στατικών φορέων και στοιχείων των κτιρίων της εποχής. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται μια γενική εποπτεία του θέματος, η οποία θα αποτελέσει και την βάση για την περεταίρω εξειδίκευση των παρουσιάσεων στις επόμενες ενότητες.

Λέξεις Κλειδιά

Νεοκλασικισμός, Ελλάδα, πρώιμος νεοκλασικισμός, ύστερος νεοκλασικισμός, Όθωνας, Τσίλερ, Νικολούδης, επώνυμη αρχιτεκτονική, ανώνυμη αρχιτεκτονική, στατική και κατασκευαστική λογική.

Οι βασικές αρχές ανάπτυξης και η 'δομική' λογική του διακόσμου στην νεοκλασική μορφολογία. Το όλον και το μέρος, και η εσωτερική νομοτέλεια των συνθέσεων, τόσο στην οργάνωση των χώρων όσο και στον διάκοσμο των εξωτερικών και εσωτερικών όψεων. Προσόψεις, εσωτερικοί τοίχοι, αλλά και θύρες, δάπεδα και οροφές, ιδωμένες σαν αυτοτελή στοιχεία αλλά και σε μία άρρηκτη σχέση με την θέση τους στο χώρο και τον ρόλο τους στο όλον.

Στόχοι Ενότητας

Παρότι όχι φανερά κατασκευαστικές, οι διακοσμητικές συνθέσεις στον νεοκλασικισμό εμφανίζουν μια ‘δομική’ λογική: από την βάση προς την στέψη, από το κέντρο στην περίμετρο (και αντίθετα), ή από το μέρος προς το όλον (και αντίθετα). Κάθε μέρος του διακόσμου έχει μια στατική ισορροπία: αν χαλάσει ένα μέρος, τότε το όλον καταρρέει σαν να οφειλόταν στην βαρύτητα. Βασική επιδίωξη αυτής της ενότητας είναι να καταδείξει τις διακοσμητικές συνθέσεις σαν ένα αναπόσπαστο μέρος της κατασκευής του χώρου, σημαντικό όσο και οι εν κυριολεξία φέρουσες κατασκευές (π.χ. οι λιθοδομές, οι στέγες και τα πατώματα).

Λέξεις Κλειδιά

Διάκοσμος, διακοσμητική σύνθεση, βάση, κορμός ,στέψη, εσωτερική νομοτέλεια, ‘δομική’ λογική, διάκοσμος ως φορέας του όλου.

Η κατασκευαστική τεχνολογία πίσω από τις όψεις των νεοκλασικών κτιρίων. Διάκριση μεταξύ επίπλαστου διακόσμου (κατασκευή επιτόπου) και προκατασκευασμένου διακόσμου (κατασκευή έξω από την οικοδομή). Ολόγλυφα λίθινα στοιχεία, μεταλλικός διάκοσμος, επιχρίσματα και τελικές επεξεργασίες.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι να κοιτάξει τις (εξωτερικές και εσωτερικές) όψεις των νεοκλασικών κτιρίων και να εξετάσει την υλικότητα πίσω από τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά. Γείσα, εξώστες, κιγκλιδώματα, γύψινος και ολόγλυφος διάκοσμος διαμορφώνουν ένα κόσμο επιμέρους στοιχείων που συναρμολογούνται επί του κτιρίου. Βασική επιδίωξη της ενότητας είναι να τα δείξει τόσο ως μορφολογικά μέρη, όσο και σαν μεμονωμένους φορείς τεχνικής και τεχνολογίας.

Λέξεις Κλειδιά

Διάκοσμος, γύψινος διάκοσμος, μαρμάρινος διάκοσμος, επίχρισμα, επίπλαστα στοιχεία, προκατασκευασμένα στοιχεία, ολόγλυφο, τραβηχτό

Στην ενότητα αυτή εξετάζονται μεμονωμένα τα ξύλινα κουφώματα, διακρίνοντας τα σταθερά και τα κινητά μέρη με βασικό χαρακτηριστικό μορφολογικό στοιχείο τον «ταμπλά». Παράλληλα αναδεικνύεται η ιστορική εξέλιξη των κουφωμάτων, ιδίως και σε σχέση με την ίδια την όψη του κτιρίου, μέσα από την μετάβαση από τα κουφώματα «γερμανικού» τύπου και τα κουφώματα «γαλλικού» τύπου. Στο δεύτερο μέρος εξετάζονται οι κλίμακες (σκάλες): κανόνες χάραξης και γενική τυπολογία, η κατασκευαστική τεχνολογία πίσω από την μορφή τους και η υλικότητα των στοιχείων τους: βαθμίδες (σκαλοπάτια), κουπαστές και ορθοστάτες.

Στόχοι Ενότητας

Στόχος της ενότητας είναι να εξετάσει χαρακτηριστικά επιμέρους στοιχεία του εσωτερικού και του εξωτερικού του νεοκλασικού κτιρίου. Βασική επιδίωξη είναι να καταδειχτεί τόσο η ιστορική εξέλιξη αυτών των στοιχείων, όσο και η εγγεγραμμένη τεχνική και τεχνολογία που τα καθιστά εφικτά. Τούτα τα τελευταία επιδιώκεται να γίνουν κατανοητά όχι αυτοτελώς, αλλά ως παράγωγα του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο εκφέρονται.

Λέξεις Κλειδιά

Κουφώματα, κλίμακες, ταμπλάς, χάραξη κλίμακας, βαθμίδες, κουφώματα «γερμανικού» τύπου, κουφώματα «γαλλικού» τύπου.